Ms0005-metadata

Legendarium ad usum abbatiae Grimbergensis [Légendier à l’usage de l’abbaye de Grimbergen]

 

Création de l’objet original: Belgique actuelle, XIIe siècle | 1150-1175

Lieu de conservation: Bruxelles, Bibliothèque de la Société des Bollandistes, manuscrit 5

Dimensions et poids : 431 × 284 millimètres | 6,40 kg

Matériau ou support de l’objet: parchemin

Langue de l’objet: latin

Créateur(s), Copiste(s) : pas de données

Reliure en cuir, XVIIe-XVIIIe, dos à sept nerfs | pièce de titre: Vetusta legenda sanctorum.

Ex-libris (fol. 1r; écriture moderne): Bibliothecae Grimbergensis.

Étiquettes et cachet de la Société des Bollandistes, XXe s.

Annotation moderne (fol. 219r): eua(n)geliu(m) ego sum vicis vos palmites («Je suis la vigne vous les sarments») .

Une feuille volante en papier (fin XVIIIe-XIXe, non digitalisée), portant le titre Vite Sanctorum, MS. in folio, in membrana, ex Abbatia Grimberghen, répertorie les saints dont les légendes figurent dans le manuscrit et indique que les fol. 166 à 214 manquaient alors déjà.

Description physique de l’objet: 201 feuillets.

Quaternions (8 feuillets) partiellement numérotés en bas de feuillet, au moyen de chiffres romains (de II à XVII, jusqu’au fol. 133v). Comme le suggère la numérotation conservée (1 à 250), le légendier, ordonné per circulum anni (du fol. 1 au fol. 165: du 29 juin au 6 février; ensuite l’ordre est plus aléatoire), comportait à l’origine plus de 250 feuillets.

Lacunes: un folio manque entre les fol. 121 et 122 | quarante-neuf folios manquent entre les fol. 165 et 215.

Texte sur deux colonnes, 52 à 53 lignes. Réglures.

Possible changement de main au fol. 72. Numérotation moderne en chiffres arabes.

Décoration : une enluminure (fol. 1r: saints Pierre et Paul). Nombreuses lettrines. Un croquis ultérieur (fol. 113r).

Note: si le manuscrit provient de l’abbaye prémontré de Grimbergen, en Brabant, le libellé «Adventus sancti patris nostri Benedicti» (fol. 17v) laisse penser que le volume fut copié pour un monastère bénédictin

Ressources liées à l’objet: Balat (KIKIRPA): https://balat.kikirpa.be/photo.php?objnr=11075793

CICWEB: http://www.cicweb.be/fr/manuscrit.php?id=77&idi=10

Mots-clés (5): manuscrits médiévaux | légendier | passionnaire | hagiographie | Grimbergen

Organisme ou personne ayant financé la numérisation: Abdij Grimbergen (contribution)

Bibliographie : H. Moretus, Analecta Bollandiana, 25 (1904), p. 426-432 | P. C. Boeren, Jocundus, biographe de saint Servais, La Haye, 1972, p. 132

Compléments bibliographiques, observations, corrections : digitization.bollandistes@gmail.com

Contenu:

(Fol. 1r-3v)  I. Passio apostolorum Petri et Pauli = BHL 6657

(Fol. 3v-6r)  II. Item incipit passio beati Petri apostoli = BHL 6655

(Fol. 6r-8v)  III. Incipit passio sancti Pauli apostoli = BHL 6576, 6577

(Fol. 8v-9r)  Sermo sancti Augustini episcopi in natale apostolorum Petri et Pauli = BHL vacat (sermo 204, éd. Patrologia latina, t. 39, col. 2124-2125)

(Fol. 9r)  Item sermo in octavis eorundem apostolorum = BHL vacat (sermo 201, éd. Patrologia latina, t. 39, col. 2119-2120)

(Fol. 9r-16v)  IIII. Incipit vita sanctissimi Marcialis apostoli = BHL 5552

(Fol. 16v-17r)  V. Incipit passio beatorum martirum Processi et Martiniani = BHL 6947

(Fol. 17r-17v)  VI. Incipit passio beatorum martirum Ianuarii et Felicis, filiorum sancte Felicitatis = BHL 2853

(Fol. 17v-21v) VII. Adventus sancti patris nostri Benedicti in castro Floriaco = BHL 1117 (sequuntur quaedam fere ad verbum desumpta ex narratione Pauli Diaconi, Historia Langobardorum, I, 26 init.; IV, 77; VI, 2 omisso initio. lnc. Tempore lustiniani imperatoris, qui quinquagesimo loco ab Augusto Octaviano imperium romanum gubernavit annis triginta octo, beatissimus pater Benedictus et prius in loco qui Sublacus dicitur...)

(Fol. 21v)  VIII. Sermo in sollemnitate sancte Marie Magdalene = BHL vacat (inc. De sollempnitate preclara venerande diei huius, fratres mei, sermo nobis est recitandus, et idcirco, prout vires nostre suppetunt. Des. ut collaudetur Dominus nos ter ab eadem perpetualiter, qui in Trinitate ... Amen)

(Fol. 22r-22v)  IX. De transitu eius = BHL 5446

(Fol. 22v-23v)  X. Translatio corporis eius = BHL 5491 (sequitur hymnus de S. Maria Magdalena, cf. Chevalier, Repert. hymn. 22180).

(Fol. 23v-26r) XI. Passio sancti Apollinaris martiris = BHL 623

(Fol. 26r-27v)  XII. Incipit passio sancti Iacobi apostoli = BHL 4057

(Fol. 27v-28v)  XIII. Incipit passio sancti Christofori martiris = BHL 1770

(Fol. 28v-31r) XIIII. Incipit passio sancti Pantaleonis martyris = BHL 6432a

(Fol. 31r)  XV. Incipit passio sancti Felicis = BHL 2857

(Fol. 31r-31v) XVI. Passio sanctorum Simplicii, Faustini ac Beatricis martirum = BHL 7790

(Fol. 31v-32v)  XVII. Passio sanctorum Abdon et Sennes martirum = BHL 6884, BHL 6

(Fol. 33r-35r)  XVIII. Passio beati Stephani pape et martiris = BHL 7845

(Fol. 35r-36r)  XIX. Incipit conversio sancte Affre martiris = BHL 108

(Fol. 36r-36v)  XX. Passio beatarum Affre sociarumque eius = BHL 109

(Fol. 36v-37v)  XXI. Passio beati Sixti pape et martiris = BHL 7803

(Fol. 37v-38v)  XXII. Passio sanctorum Cyriaci, Largi et Smaragdi martirum = BHL 2058

(Fol. 38v-40r)  XXIII. Quarto idus Augusti: Passio beati Laurentii martiris = BHL 4754

(Fol. 40r-40v)  XXIIII. Passio beati Ypoliti martiris = BHL 3961

(Fol. 40v-42r)  XXV. Sermo sancti Augustini episcopi in assumptione sancte Marie virginis = BHL 5355b

(Fol. 42r-43r)  XXVI. Passio beati Agapiti martiris = BHL 125

(Fol. 43v-44v)  XXVII. Incipit passio beati Magni episcopi et martiris = BHL 5169

(Fol. 44v-45v)  XXVIII. Passio beati Simphoriani martiris = BHL 7967 var. (inc. Dum adversum christianum nomen. Des. felix aperitur ingressus, ipso adiuvante... Amen)

(Fol. 45v-46r) XXIX. Incipit passio Thimothei = BHL 8300

(Fol. 46r-47v)  XXX. Incipit passio sancti Bartholomei apostoli = BHL 1002

(Fol. 47v-48r) XXXI. Passio sanctorum Iusti et Pastoris martirum = BHL 4595

(Fol. 48r-48v) XXXII. Passio Sabine virginis et martiris = BHL 7407

(Fol. 48v)  XXXIII. Passio sanctorum Fellicis et Adaucti = BHL 2879

(Fol. 48v-50r)  XXXIIII. Vita sancti Egidii abbatis = BHL 93 (deest prologus)

(Fol. 50r-51v) XXXV. Vita sancti Remacli episcopi et confessoris = BHL 7113 (deest prologus)

(Fol. 51r-52r) XXXVI. Incipit vita sancti Bertini abbatis et confessoris = BHL 763 (pars II. Ea nempe quae edita sunt in AASS, Sept. t. II, p. 588-89, cap. II)

(Fol. 52r-52v) XXXVII. Miraculum de imagine sancte Marie virginis = BHL vacat (cf. A. Poncelet, Index miraculorum B. V. Mariae quae saec. VI-XV latine conscripta sunt, in AB, 21 [1902], n° 324 + 878)

(Fol. 52v-53v) XXXVIII. Incipit passio Gorgonii martyris = BHL 3617 (des. β)

(Fol. 53v-56v) XXXIX. Passio sanctorum martirum Proti et Iacincti et Eugenie virginis = BHL 2667

(Fol. 56v-57r) XL. Passio beatorum Cornelii et Cypriani = BHL 1958

(Fol. 57r) XLI. Passio beati Cypriani martiris = BHL 2038 var. (des. et illic in mapalia positus est in pace cum voto et triumpho magno ad laudem et gloriam ... Amen)

(Fol. 57r-59r) XLII. Passio sanctorum martirum Lucie et Geminiani = BHL 4986

(Fol. 59r-62r) XLIII. Prologus in passione sancti Lamberti episcopi | Incipit passio beati Lamberti = BHL 4683 (c. 1-30), BHL 4687 (c. 33-45), BHL 4683 (c. 32-38)

Nota : duo folia numerantur 62

(Fol. 62r-64r) Prologus in passione sancti Mathei apostoli | XLIIII. Incipit passio sancti Mathei apostoli = BHL 5690

(Fol. 64r-65v) XLV. Incipit passio sanctorum martirum Maurici sociorumque eius = BHL 5742

(Fol. 65v-66v)  XLVI. Passio sanctorum martirum Cypriani et Iustine = BHL 2051

(Fol. 66v-67v) XLVII. Passio sanctorum martirum Cosme et Damiani = BHL 1969

(Fol. 67v-70v) XLVIII. Passio Leodegarii martiris = BHL 4853m (omissa ultima parte, des. iusto iudicio Dei ac providentia censetur ut virtutibus fulgendo summis exemplis annecteret Dei opera ibidem [AASS, Oct. t. I, p. 481, num. 72 extr.])

(Fol. 70v-71) XLIX. Passio sanctorum martirum duorum Ewaldorum = BHL 2805

(Fol. 71r-72r) Prologus in passione sanctorum martirum Fidis et Caprasii | L. Incipit vita eorumdem = BHL 2930

(Fol. 72r-78r) LI. Prologus in passione sanctorum martirum Dionisii, Rustici et Eleuterii = BHL 2171 | Incipit passio = BHL 2175 (lemma deest)

(Fol. 78r-79v) LII. Passio sancti Gereonis sociorumque eius = BHL 3446 (deest prologus. Sequitur epilogus metricus: Agmen magnificum Thebarum sede profectum | Laudantes hodie, promamus verba prophetae, | Qui tanti nobis laudem concessit agonis | Dicite laurigera gaudentes sorte duelli)

(Fol. 79v-80v) LIII. Incipit passio sancti Calixti sociorumque eius = BHL 1523

(Fol. 80v-81v) Sermo in sollemnitate sanctarum undecim milium virginum = BHL 8426

(Fol. 81v-84r) LIIII. Incipit passio undecim milium virginum = BHL 8430a

(Fol. 84r-85r) LV. Incipit passio sanctorum martirum Crispini et Crispiniani = BHL 1990

(Fol. 85r-87v) LVI. Incipit passio apostolorum Symonis et Iude = BHL 7750, BHL 7751

(Fol. 87v-89r) LVII. Incipit passio sancti Quintini martiris = BHL 6999 (deest prologus)

(Fol. 89r-91v) LVIII. Incipit passio sancti Eustachii cognomento Placidi cum uxore et filiis = BHL 2760

(Fol. 91v-92r) LIX. Passio innumerabilium martirum = BHL 1503 (deest prologus)

(Fol. 92r-94r) LX. Passio sanctorum quatuor coronatorum = BHL 1837

(Fol. 94r-95v) LXI. Incipit passio beati Theodori martiris = BHL 8077

(Fol. 95v-97v) LXII. Incipit passio sancte Cecilie virginis = BHL 1495 (pars prior Passionis usque ad: ad gloriam passionis eorum articulum revocemus [Mombritius, t. 1, f. 190v, col. 2, l. 4])

(Fol. 97v-99r) LXIII. Passio Tiburtii et Valeriani = BHL 8483

(Fol. 99r-101r) LXIIII. Passio beati Clementis pape et martiris = BHL 1848 (deest finis, des. revelatumque est discipulis eius ut non eum tollerent [Mombritius, t. I. fol. 194v, col. 2 extr.]), BHL 1854a, BHL 1856 var. (post narrationum BHL 1856 additus est epilogus: Nam ad eius quoque tumulum multa divinitus fiunt beneficia; eius quoque orationibus in die natalis eius caeci illuminantur, daemones effugantur, omnesque infirmi salvantur. Ubi laus est Domini cum omni pace et gaudio, et benedicitur illic Christus... Amen)

(Fol. 101r-108r) LXV. Incipit prologus in passione beate Katerine virginis | Incipit passio = BHL 1663

(Fol. 108r-110v) LXVI. Passio beati Crisanti martiris et Darie virginis = BHL 1787 (deest prologus)

(Fol. 110v-112r) LXVII. Incipit passio beati Andree apostoli = BHL 428

(Fol. 112r-113r) LXVIII. Incipit passio beate Barbare virginis et martiris = BHL 913a

(Fol. 113r-114r) LXIX. Incipit passio beate Lucie virginis et martyris = BHL 4992

(Fol. 114r-115v) LXX. Incipit passio sancti Nicasii martiris = BHL 6076

(Fol. 115v-119r) LXXI. Incipit passio beati Thome apostoli = BHL 8136

(Fol. 119r-122r) LXXII. Prologus in passione sancte Anastasie martiris | Incipit passio sancte Anastasie martiris = BHL 1795, BHL 1795a, BHL 118, BHL 8093, BHL 401 (perdito folio, deest ultima pars Passionis S. Theodotae inde ab: amore die noctuque suspiro [Bibl. Casin., t. III, Floril. p. 181, col. 29, l. 6], et initium Passionis Anastasiae: Tunc apparuit ibi [ibid., p. 184, col. 1 med.]

Nota : deest folium unum inter fol. 121 et 122

(Fol. 122r-127r) LXXIII. Incipit prologus in vita sancti Silvestri | Incipit vita sancti Silvestri = BHL 7739

(Fol. 127r-134v). LXXIIII. Incipit vita sancti Remigii episcopi et confessoris = BHL 7155, BHL 7156, BHL 7157 (hinc inde quaedam omissa sunt)

(Fol. 134v-142r) LXXV. Incipit passio sancti Sebastiani martiris = BHL 7543

(Fol. 142r-143v) LXXVI. Incipit passio beate Agne virginis et martyris = BHL 156

(Fol. 143v-145v) LXXVII. Incipit passio sancti Vincencii martiris = BHL 8628, BHL 8629, BHL 8630

(Fol. 145v-146v) LXXVIII. Incipit passio sancti Policarpi martiris = BHL 6875 (incipit ut BHL 6870; omissa sunt pauca quaedam)

(Fol. 146v-149r) LXXIX. Incipit prologus in vita sanctorum Eucharii, Valerii et Materni | Incipit vita eorumdem = BHL 2655

(Fol. 149r-152r) LXXX. Prologus in vita sancte Aldegundis virginis | Incipit vita sancte Aldegundis virginis = BHL 245

(Fol. 152r-154r) LXXXI. Incipit passio beati Ygnatii martiris = BHL 4259

(Fol. 154r-157r) LXXXII. Passio beati Adriani martiris = BHL 3744

(Fol. 157r-163r) LXXXIII. Incipit passio sanctorum Iuliani et Basilisse martirum = BHL 4532 (deest prologus)

(Fol. 163r-164r) LXXXIIII. Incipit passio sancti Blasii episcopi et martiris = BHL 1370 (initium var., inc.: ln Sebastea Cappadocie degebat quidam christianus, Blasius nomine, purus, innocens...)

(Fol. 164r-165v) LXXXV. Incipit passio beate Agate virginis Christi = BHL 133 (omissis primis verbis, inc.: Quintianus consularis Sicilie…)

(Fol. 165v) LXXXVI. Incipit vita sancti Amandi episcopi et confessoris = BHL 332 (foliis perditis, superest solus prologus cum primis Vitae sententiis)

Nota : desunt folia 49 inter fol. 165 et 215

(Fol. 215r-217v) Miracula sancti Nicolai = BHL 6155 (foliis perditis, inc. mut.: [amarissi]mos emittebant), BHL 6156, BHL 6161, BHL 6160, BHL 6172, BHL 6164, BHL 6165, BHL 6108, BHL 6159

(Fol. 217v-226r) Incipit prologus translationis corporis beati Nicholai Myrreorum Litie archipresulis, quem Nichoforus Barrensis civitatis clericus composuit = BHL 6183, BHL 6184, BHL 6168. In translatione BHL 6183 omissa est ultima pars cap. 41 a verbis: ln quinta feria ipse sanctus (cf. AB, 4 [1885], p. 190, lin. 14), et totum cap. 42. Altera narratio BHL 6168 des.: mirabilia frequenter operaris, qui vivis .... Amen (cf. Catal. Lat. Brux., t. I, p. 260, 1. 40)

(Fol. 226r-233v) XCVI. Incipit vita sancti Servatii Tungrensis episcopi = BHL 7622, BHL 7623, BHL 7624

(Fol. 233v-243r) Incipit translatio sancti Servatii episcopi et quedam de miraculis eius = BHL 7625

(Fol. 243r-247r) XCVII. Incipit vita sancti Iheronimi presbiteri et confessoris = BHL 3871

(Fol. 247r-247v) XCVIII. Incipit passio sancti Marci evangeliste = BHL 5276

(Fol. 247v-248r) XCIX. Incipit passio sancti Iacobi apostoli fratris Domini = BHL 4094

(Fol. 248v) Assumptio sancti Philippi apostoli = BHL 6814

(Fol. 248v-250r) CI. Incipit passio sanctorum martyrum Nerei et Achillei et Domitille, Euf[rosi]nie et Theodore = BHL 6058 (excisa parte folii, desinit mutila: sed gaudium nostrum fatigant Furius et Priscus [AASS, Maii t. 3, p. 9, num. 11, l. 5])

(Fol. 250r) [Passio sanctorum Nerei et Achillei, Eutychetis Victorini et Maronis] = BHL 6063, BHL 6065. Excisa parte folii, deest initium narrationis 6063; narratio autem 6065 post verba: dictum est illi a quodam quod maiorem haberet virtutem, ceteris omissis, desinit: Sepultum corpus in Christi nomine et super eum basilicam fabricavit.